بعد از آب ، نفت مایع دیگری است که انسان بیشترین وابستگی را به آن دارد. نفت یک منبع سوخت است و در بسیاری از محصولات مصرفی یافت می شود. نفت خام ترکیبی از هزاران مولکول و ترکیبات آلی است.
با این حال ، هیدروکربن ها با وزن های مولکولی مختلف نسبت بیشتری از آن را تشکیل می دهند. بر همین اساس نمی توان فرمول شیمیایی نفت خام را به صراحت مشخص کرد. خصوصیات نفت خام مانند گرانروی ، چگالی ، نقطه جوش و رنگ آن نیز بر همین اساس متفاوت است.
علاوه بر این ، پرکارترین هیدروکربن های موجود در شیمی نفت ، آلکان ها هستند. این مایع ارزشمند همچنین حاوی سیکلوهگزان ها ، هیدروکربن های معطر و هیدروکربن های پیچیده تری مانند آسفالتین ها است. نفت خام از طریق حفاری چاههای نفت بدست می آید و ترکیبات تشکیل دهنده آن با استفاده از فرایندی به نام تقطیر جزء به جزء جدا می شوند. اصطلاح نفت خام بطورکلی برای نفت خام فرآوری نشده و سایر محصولات تولید شده از نفت خام تصفیه شده بکار می رود.
طبقه بندی نفت خام
طبقه بندی بر اساس موقعیت جغرافیایی
در کل دنیا سه نوع نفت خام مرجع برای قیمت گذاری وجود دارد که شامل نفت برنت، نفت تگزاس و نفت عمان است. نفت برنت شامل مخلوطی از ۱۵ نوع نفت دریای شمال، میادین اسکاتلند تا نروژ است که بیشتر به اروپا صادر می شود.
نفت تگزاس یک نفت مرغوب و سبک و محصول ایالت تگزاس آمریکاست که نفت مورد نیاز شمال آمریکا را تامین می کند. نفت عمان یا نفت دبی نیز مرجع قیمت گذاری نفت در خلیج فارس است. نفت اوپک یک مرجع دیگر برای قیمت گذاری است که ایران و اکثر کشورهای آسیایی صادرکننده نفت عضو آن هستند.
طبقه بندی بر اساس درجه API
استاندارد APIواحدی برای مقایسه چگالی نفت خام با آب است. طبقه بندی های مختلفی برای نفت خام بر اساس درجه API وجود دارد ولی بطورکلی نفت خام زیر پانزده درجه API، به عنوان نفت سنگین و بالاتر از پانزده به عنوان نفت سبک شناخته می شود. نفت سنگین حاوی گوگرد و فلزات است و به پالایش بیشتری نسبت به نفت سبک نیاز دارد.
طبقه بندی بر اساس میزان گوگرد
گوگرد به عنوان یک ناخالصی مضر در نفت خام وجود دارد و باعث خوردگی فلزات و آلودگی هوا می شود. نفت خامی که بیش از ۰/۵ درصد گوگرد داشته باشد به نام نفت ترش شناخته می شود و در صورت کمتر بودن این مقدار آنرا به عنوان نفت شیرین می شناسند. نفت شیرین به دلیل خلوص بیشتر و آسیب نرساندن به محیط زیست نفت مرغوب تری به حساب می آید.
نفت خام چه کاربردی دارد؟
هنگامی که ما در مورد نفت و موارد استفاده از آن صحبت می کنیم ، اکثر مردم به طور کلی آن را به عنوان سوخت ، بنزین یا گازوئیل می شناسند ولی فرآورده های نفت خام خیلی بیشتر از سوخت برای جامعه ، سیاست ، فناوری و اقتصاد حائز اهمیت هستند. مثلا فروش نفت خام ایران منافع اقتصادی بسیاری برای کشور دارد و بر روابط دیپلماتیک کشور نیز تاثیرگذار است. علاوه بر این به غیر از سوخت ، مقدار زیادی از نفت صرف تولید محصولات موجود در زندگی مدرن می شود. در ادامه به برخی از کاربردهای نفت اشاره می کنیم.
کشاورزی
وقتی از کشاورزی صحبت می کنیم ذهن ما درگیر مسئله کود می شود. در اینجا از نفت در تولید آمونیاک استفاده می شود که منبع نیتروژن را مورد نیاز تولید کودها را تأمین می کند. سموم دفع آفات نیز از نفت ساخته می شود. درمجموع ، فرآورده های نفتی به دلیل کمک به کارکرد ماشین آلات مزرعه و کوددهی گیاهان ، در کشاورزی کاربرد گسترده ای دارند.
شوینده ها، رنگ ها و سایر مواد
از تقطیرهای نفتی که شامل تولوئن ، بنزن ، زایلن است برای تهیه مواد اولیه ای که بیشتر در محصولاتی مانند شوینده های مصنوعی ، رنگ ها و پارچه ها بکار می روند، استفاده می شود. بنزن و تولوئن که پلی اورتان ها را تولید می کنند اغلب در روغن ها یا سورفکتانت ها استفاده می شوند و همچنین برای پولیش زدن چوب مورد استفاده قرار می گیرد.
لاستیک، پلاستیک و موارد دیگر
پلاستیک ها بیشتر از مواد پتروشیمی ساخته می شوند. پلاستیک های پایه نفتی مانند نایلون یا پلی استایرن و سایر مواد از این ترکیب ساخته می شوند. معمولاً پلاستیک ها از الفین ها تهیه می شوند که شامل اتیلن و پروپیلن هستند. از نفت و ترکیبات آن همچنین برای تولید رنگ های روغنی یا مواد افزودنی رنگ استفاده می شود.
از نفت همچنین در تولید لاستیک مصنوعی جهت استفاده در کف لاستیکی کفش ، لاستیک اتومبیل و سایر محصولات لاستیکی استفاده می شود.
داروسازی و لوازم آرایشی
محصولات جانبی نفت مانند روغن های معدنی در بسیاری از کرم ها و سایر داروها استفاده می شود. مواد آرایشی روغنی و عطرها در واقع مشتقات نفتی هستند.
سایر محصولات ساخته شده از نفت یا حاوی نفت شامل موم ، جوهر ، کپسول ویتامین ، چسب دندان مصنوعی ، صندلی توالت ، روکش مبلمان ، سی دی ، بتونه ، تارهای گیتار ، مداد رنگی ، بالش ، چمن مصنوعی ، رنگ مو ، دئودورانت ، رژ لب ، دریچه های قلب ، داروهای بیهوشی کورتیزون ، آسپرین و بسیاری از موارد دیگر هستند.
صادرات نفت خام
صادرات نفت ایران طی یک دهه اخیر تحت تاثیر تحریم‌های آمریکایی، توافق هسته‌ای و همه گیری کرونا دچار افت و خیزهای زیادی شده، اما در سال جاری نشانه‌‌هایی از افزایش این میزان به چشم می‌خورد.
- صادرات نفت ایران پیش از آغاز تحریم‌ها
قبل از اعمال تحریم‌های نفتی آمریکا علیه ایران در سال 2012 میزان صادرات نفت ایران در یک سال قبل از آن به طور متوسط روزانه به 2 میلیون 537 هزار و 250 بشکه می‌رسید. اما با اعلام تحریم‌ها در 31 مارس 2012 این میزان تا به 2 میلیون و 102 هزار بشکه در روز کاهش یافت.
این روند نزولی در سال 2013 و 2014 نیز ادامه داشت و صادرات ایران به ترتیب به 1 میلیون و 215 هزار و 410 بشکه و 1 میلیون و 109 هزار و 175 بشکه کاهش یافت.
- برجام؛ بهبودی کوتاه مدت صادرات نفت ایران
در 14 جولای 2015 ایران با کشورهای 5+1 (آمریکا، فرانسه، انگلیس، چین، روسیه 5 عضو دائمی شورای امنیت ملل متحد به علاوه آلمان به همراه اتحادیه اروپا ) در مورد برنامه جامع اقدام مشترک که بیشتر به عنوان توافق هسته‌ای شناخته می‌شود به توافق رسید. این موضوع هم ظاهرا اثر مثبتی در صادرت نفت ایران داشته است.
در سال 2015 میزان صادرات نفت ایران در سطح یک میلیون و 81 هزار و 145 بشکه قرار گرفت اما این میزان به تدریج افزایش یافت و در سال 2016 به طور متوسط روزانه به 1 میلیون و 921 هزار و 730 بشکه صعود کرد.
- بازگشت صادرات نفت خام ایران به سطح 2.2 میلیون بشکه در 2023
به گزارش رسانه‌های ایران و بین‌المللی تولیدات نفت ایران در نیمه سال 2023 به 3.2 میلیون بشکه رسیده است. از سوی دیگر، صادرات این سوخت در 20 روز نخست ماه اوت جاری هم در سطح 2.2 میلیون بشکه در روز رسیده که بر اساس اعلام برخی از مقامات ایرانی، تهران قصد دارد هم میزان تولید روزانه و هم صادرات خود را افزایش دهد.
- مقاصد اصلی صادرات نفت ایران
در دوره قبل از بازگشت تحریم‌ها ترکیه، ژاپن، کره جنوبی، چین و برخی کشورهای آمریکایی از مشتریان اصلی نفت ایران بودند، که با بازگشت تحریم‌های آمریکا این وضعیت تغییر پیدا کرد.
بر اساس اعلام تحلیلگران جی پی مورگن از زمان خروج آمریکا از برجام، ایران صرفا به چین، سوریه و ونزوئلا نفت صادر کرده است. در این زمینه، چین به عنوان بزرگترین مشتری نفت ایران چیزی در حدود 85 الی 95 درصد از نفت صادراتی این کشور را خریداری می‌کند.
ایران در ماه اوت جاری، تاکنون 1.5 میلیون بشکه در روز نفت خام به چین صادر کرده که این میزان بالاترین حد پس از سال 2013 است.
سوریه و ونزوئلا هم با حجم روزانه 50 الی 70 هزار بشکه‌ای، دیگر مشتریان نفت ایران هستند.
